Op 23 september heeft de Europese Commissie het nieuwe pact over migratie en asiel gepresenteerd. Dit langverwachte pact komt er na jarenlange pogingen van de vorige en de huidige Europese Commissie om het Europees beleid drastisch te hervormen. Het nieuwe migratiepact probeert een evenwicht te vinden tussen heel verschillende visies en belangen van de EU-lidstaten. Een analyse.
Het huidige migratie en asielbeleid voldoet al jaren niet, daar zijn de lidstaten het over eens. De uitwassen zijn bekend, met als meest in het oog springende voorbeelden de onmenselijke situatie van vluchtelingen op de Griekse eilanden en in verschrikkelijke kampen in Libië.
Een aantal experts heeft daar al eerder stevige kritiek op geleverd, met als belangrijkste verwijt dat het Europees beleid tot humanitaire catastrofes aan onze grenzen heeft geleid, waar Europese waarden en mensenrechten niet worden gewaarborgd.
In mei 2019 publiceerde Cordaid het rapport ‘Development and Migration’ met 20 aanbevelingen voor een beter en rechtvaardiger Europees beleid. Als we die naast de voorstellen van het nieuwe migratiepact leggen, dan mogen we voorzichtig concluderen dat er een aantal positieve stappen worden voorgesteld, maar onvoldoende om rechten van migranten en vluchtelingen te garanderen en om de onderliggende oorzaken van gedwongen migratie daadwerkelijk aan te pakken.
Positieve stappen, maar onvoldoende om rechten van migranten en vluchtelingen te garanderen.
De Europese Commissie wil in het kader van het pact een verplicht mechanisme opzetten om vluchtelingen en migranten die op het EU-grondgebied aankomen, snel te kunnen screenen, binnen een periode van vijf dagen. Dat is een erg korte periode, en de EC verwacht dat de grootste groep zal worden afgewezen en teruggestuurd naar een veilig land van herkomst. Steeds meer landen worden gemakshalve als ‘veilig’ bestempeld, waardoor het individuele asielrecht onder druk komt te staan. Een klein deel zal worden erkend in een versnelde asielprocedure, maar het is de vraag of dit alles een einde kan maken aan overvolle en mensonwaardige opvangfaciliteiten in de grenslanden, zoals bijvoorbeeld het Moria kamp op Lesbos.
Een belangrijk punt in deze onderhandelingen was het identificeren van de staat die verantwoordelijk is voor de behandeling van verzoeken om internationale bescherming. In het oude ‘Dublin-systeem’ werd dit bepaald dat de verantwoordelijkheid bij het eerste land van binnenkomst ligt. Daar komen nu andere criteria bij, zoals de aanwezigheid van familieleden of het beschikken over een diploma uitgereikt in een ander Europees land. Van de lidstaten wordt veel meer onderlinge solidariteit verwacht. Zij zullen kunnen kiezen tussen verschillende solidariteitsmechanismen om staten met een hoge migratiedruk bij te staan. Zij zullen een deel van de vluchtelingen kunnen opvangen, financiële steun verlenen of helpen bij hun terugkeer.
Dit migratiepact maakt geen einde aan systematisch geweld tegen vluchtelingen en migranten in Libië.
Het pact blijft ook inzetten op de samenwerking met de landen van herkomst en transit van migranten (de ‘derde landen’). Bedoeling hiervan is om de aankomsten in Europa te beperken en om terugkeer te bevorderen.
Een recent voorbeeld van een dergelijke praktijk is de overeenkomst met Libië. De Libische kustwacht ontvangt namelijk steun (inclusief financiële steun) van Europa om te voorkomen dat migranten naar Europa vertrekken. Dit model heeft zijn beperkingen laten zien, want systematisch geweld tegen vluchtelingen en migranten in Libië – ook door de Libische kustwacht – is de laatste jaren goed gedocumenteerd.
Hoewel het EU-migratiepact opnieuw veel nadruk legt op grensbewaking en terugkeer, erkent het daarnaast ook de nood aan legale toegangswegen naar Europa. Zolang er geen veilige legale wegen zijn, zullen mensen hun leven blijven riskeren in de zoektocht naar bescherming. Community sponsorship (een mechanisme voor sponsoring door een gastgemeenschap) en humanitaire corridors – twee projecten waarbij een aantal Europese Caritasorganisaties nauw betrokken zijn – zullen verder worden uitgerold.
Ook positief is dat de Europese Commissie nog eens benadrukt heeft dat het humanitaire werk op zee om mensenlevens te redden, niet gecriminaliseerd mag worden. Daarnaast blijft hervestiging van kwetsbare vluchtelingen – het solidariteitsmechanisme bij uitstek – echter vrijwillig, en heeft de Europese Commissie haar voorstellen voor arbeidsmigratie (voor zowel laag- als hoog opgeleiden) nog niet uitgewerkt.
Extra geld nodig voor menswaardige opvang van vluchtelingen en ontheemden in Afrika.
Cordaid heeft samen met haar koepelorganisatie Caritas Europa een aantal positieve ontwikkelingen in dit nieuwe EU-migratiepact kunnen vaststellen, maar maakt zich zorgen over de situatie van vluchtelingen aan de Europese grenzen, en over de samenwerking met landen van herkomst om migratie tegen te gaan. Op 30 januari j.l. sprak CEO Kees Zevenbergen met de Europees Commissaris voor Binnenlandse Zaken, de Zweedse sociaal-democrate Ylva Johansson over onze zorgen en aanbevelingen.
Hij waarschuwde destijds al voor een te grote nadruk op gedwongen terugkeer, het opbouwen van grenscontroles in Afrika met gebruik van ontwikkelingsgelden, het schrijnende gebrek aan middelen om een menswaardige opvang van vluchtelingen en ontheemden in Afrika te realiseren, en de toegenomen politieke druk om het Vluchtelingenverdrag af te schaffen. Dat laatste zou het recht op asiel en internationale bescherming in Europa ondermijnen, maar het nieuwe migratiepact blijft dit recht garanderen. Extra mogelijkheden voor hervestiging van kwetsbare vluchtelingen zijn echter hard nodig om de druk op de opvanglanden in de regio te ontlasten. En er zijn vooral ook extra middelen nodig om nog veel harder te werken aan het aanpakken van de grondoorzaken waardoor zoveel mensen huis en haard moeten verlaten om te vluchten voor hun leven.
Voor meer informatie neem contact op met:
Bob van Dillen, migratie-expert Cordaid: [email protected]
