Via lokale partners helpt Cordaid duizenden Oekraïners die getroffen zijn door de oorlog. Mensen in bijzonder kwetsbare situaties vinden steun in het Narareth Centrum in Drohobytsj. Zo ook veteranen die vaak worstelen met de gevolgen van ernstig trauma.

Traumazorg in verbouwd Sovjet complex

Vol trots laat pastoor Ihor Kozankevych de foto’s zien van de renovatie van het Nazareth centrum. Het hoofd van de lokale Caritas-organisatie heeft samen met een groep vrijwilligers een vervallen militair complex uit de Sovjettijd verbouwd tot een toevluchtsoord voor ontheemde families, ouderen, ernstig zieken en oorlogsveteranen. 

Op het terrein in de besneeuwde bossen buiten de West-Oekraïense stad Drohobytsj, bevinden zich nu woonruimtes, een medisch centrum, een restaurant, een kerk, paardenstallen, een kinderdagverblijf en diverse plekken waar de bewoners kunnen deelnemen aan groepsactiviteiten.

Veteranen delen hun verhaal

In een van de grotere ruimtes in het hoofdgebouw neemt de pastoor plaats tussen tien mannen in een vierkante opstelling. Hun leeftijden variëren van 20 tot 50 jaar, maar één ding hebben ze allemaal gemeen: een vermoeide houding en droevige blik.

Een raketaanval op een energiecentrale in de buurt heeft de elektriciteitsvoorziening uitgeschakeld, maar de ronkende generator (geleverd door Cordaid) achter het gebouw zorgt binnen voor voldoende licht en warmte. De vriendelijke kerkvader maant de veteranen hun verhaal te delen met de bezoekers uit Nederland.

Volodymyr houdt zijn armen stevig over elkaar en staart ernstig de ruimte in. Zodra hij aan de beurt is, begint zijn hele lichaam hevig te trillen. ‘Achttien jaar heb ik gediend’, zegt hij nauwelijks verstaanbaar. ‘Waarvan ik er dertien heb gevochten aan het front. Ook in het buitenland. Irak bijvoorbeeld.’ 

Shellshock

Dit is trauma in zijn meest extreme, fysieke vorm. Ook wel shellshock genoemd, een term uit de Eerste Wereldoorlog. Waar de demonen uit het verleden vaak tekeergaan in het hoofd, goed verborgen voor zelfs de meest directe omgeving, uit de posttraumatische stressstoornis van Volodymyr zich via al zijn ledematen.  

Zijn stem schokt even hevig als zijn handen als hij vertelt over zijn recentste ervaringen in het oosten van Oekraïne. ‘Ik ben vier keer gewond geraakt. De laatste keer was ik verlamd. In het ziekenhuis dacht ik: kan ik überhaupt wel verder leven? Ik wist het niet meer.’

Vanwege zijn verwondingen moest Volodymyr het front achter zich laten om op krachten te komen in de relatieve rust in het westen van het land. Maar dit bleek al snel een onmogelijke opgave.

‘Ik begon drugs te gebruiken. Ik werd ondraaglijk en hopeloos. Mijn zus bracht me naar het Caritas-centrum. Ze dacht: “daar kan hij in ieder geval rustig sterven.” Dat was de hoop die zij nog voor mij had. Ik kon niet meer praten; alleen nog maar vloeken. Ik bleek ook een beroerte te hebben gehad. De artsen gaven me nog twee weken te leven.’

Andere realiteit

Tegenover Volodymyr zit de 27-jarige Roman onderuitgezakt op een bank. Een jaar heeft hij gevochten in het oosten, relatief kort in vergelijking met enkele van zijn lotgenoten in de zaal. Toch raakte ook Romans leven in die periode volledig ontregeld.

‘Als je vecht in een oorlog, dan leef je in een andere realiteit’, vertelt hij. ‘Eenmaal thuis kun je je niet meer identificeren met die werkelijkheid en de mensen om je heen. Ik raakte zwaar verslaafd. Nooit eerder heb ik zo’n totale hopeloosheid ervaren. Ik zag geen uitweg. Ik voelde mijn leven wegglijden.’

Vrienden en familieleden probeerden van alles om Roman uit zijn dal te trekken. Tevergeefs. ‘Ik was onbereikbaar. Maar op een dag vroeg mijn moeder me om mee te gaan naar de kerk. Ik ging, uit respect voor haar. Daar ontmoette ik de mensen van Caritas. Ze namen me bij de hand en hebben mij naar een andere weg geleid. Ik had dit nooit alleen gekund. Hier leer ik met mijn trauma’s om te gaan en hoe ik weer kan leven.’

Terugkerende lijdensweg

Net als Roman meldde ook de toen 26-jarige Nazar zich in eerste instantie met volle overtuiging en strijdvaardigheid aan voor het leger. Hij werd naar Donetsk gestuurd om daar de frontlinie te verdedigen. ‘We kwamen bij een rivier en de Russen stonden aan de andere kant’, vertelt hij bijna fluisterend. ‘Ik raakte gewond tijdens de beschietingen en werd naar een ziekenhuis in Dnipro gebracht. Nadat ik terugkwam aan het front, raakte ik gelijk weer gewond. Toen kon ik niet meer blijven.’

Om weer enigszins te kunnen functioneren, kreeg Nazar medicatie voorgeschreven door een psychiater. Het hielp weinig. Vooral de nachten bleken een terugkerende lijdensweg. ‘In mijn dromen was ik nog steeds daar. Elke nacht. Nadat ik doorhad dat de pillen niet werkten, begon ik veel te drinken. De kinderen huilden voortdurend. Ik kreeg ruzie met mijn vrouw en ze gooide me het huis uit. Ik heb een tijdje bij mijn broer gewoond voordat ik uiteindelijk hier in centrum kwam.’  

Nazar kijkt vlug naar pastoor Ihor naast hem op de bank, die zijn verlegen blik beantwoord met een brede glimlach. ‘Ik ben hier nu zeven maanden en drink geen druppel alcohol meer’, zegt Nazar fier.

Langdurige steun is cruciaal

Ieder dag dat de oorlog in Oekraïne voortduurt, groeien de trauma’s in een samenleving die al op talloze manieren is ontwricht. Mensen die getuige zijn geweest van onvoorstelbare gruwelijkheden, of daar zelf slachtoffer van zijn, hebben steun nodig om weer verbinding te vinden met de maatschappij; om weer van het leven te kunnen genieten en een menswaardig bestaan te lijden. Initiatieven als die van Caritas in Drohobytsj zullen nog jaren nodig zijn in Oekraïne, ook nadat de strijd is gestaakt.

Feiten en cijfers

• Sinds de annexatie van de Krim door Rusland in 2014 en de grootschalige invasie in 2022 zijn meer dan 1 miljoen Oekraïners actief in het leger.
• 88% is man, 12% is vrouw.
• Het aantal veteranen groeit snel: volgens onofficiële schattingen ligt het aantal gewonde en gedemobiliseerde Oekraïense militairen tussen de 100.000 en 120.000.
• 70% van de veteranen weet niet waar zij steun kunnen vinden bij terugkomst.
• Eind 2024 waren er 3,7 miljoen mensen ontheemd in Oekraïne, terwijl nog eens 6 miljoen mensen hun toevlucht in het buitenland zochten.