In Burundi wordt het weer steeds extremer. Dat schaadt landbouw en economie, maar ook de gezondheid van mensen én de medische voorzieningen. Daarom startte Cordaid een proefproject: medische centra krijgen resultaatgerichte financiering om beter om te kunnen gaan met klimaatverandering.

33 gezondheidscentra in de districten Gitega en Mutaho (in Centraal-Burundi) doen mee met het project, dat Cordaid samen uitvoert met het Burundese ministerie voor Gezondheidszorg. De deelnemende centra krijgen financiering als vooraf bepaalde resultaten zijn behaald. Dat noemen we resultaatgericht financieren.

De impact van klimaatverandering op gezondheid en gezondheidszorg

In Burundi, één van Afrika’s dichtstbevolkte landen, zijn weerpatronen door klimaatverandering grilliger geworden en moeilijker te voorspellen. Mensen krijgen er te maken met extremere droogtes, overstromingen en valwinden. In het dichtbewoonde land dat bestaat uit heuvels, valleien, rivieren en meren, zijn de gevolgen verwoestend.

Wat het extra wrang maakt is dat Burundi zelf amper bijdraagt aan klimaatverandering. De mensen leven er met de kleinst denkbare voetafdruk. Terwijl internationale steun om zich te weren tegen klimaatgeweld, onevenredig klein is voor arme landen die vaak de hardste klappen krijgen. Zoals Burundi.

“Meer dan 200.000 mensen zijn op de vlucht geslagen omdat het waterniveau van het Tanganyikameer maar blijft stijgen. In de heuvels hebben gemeenschappen dan weer te maken met grote aardverschuivingen”, aldus Etienne Nkeshimana, die het project coördineert.

Los van de levensbedreigende noodsituaties die hierdoor ontstaan, heeft wateroverlast ook andere medische gevolgen. “In overstromingsgebieden steken cholera en andere epidemieën de kop op. Overspoelde waterbronnen en drinkwaterinstallaties raken vervuild. Brak water is een bron van malaria”, legt Etienne uit. “Aardverschuivingen, een gevolg van teveel regen en erosie, verwoesten wegen en snijden hele dorpen af van snelle en adequate medische hulp.”

Intense droogteperiodes zijn net zo schadelijk. Zonder water geen hygiëne, waardoor de uitbraak van ziektes, zoals ook weer cholera, op de loer ligt.

Seizoenen en natuurlijke landbouwcycli raken totaal verstoord door klimaatverandering. Gevolg is dat oogsten mislukken, voedselschaarste toeneemt, eten nog duurder wordt en honger en ondervoeding, zeker onder baby’s en kleine kinderen, toenemen. Het domino-effect van klimaatverandering strekt ongenadig ver.

“Medische voorzieningen in Burundi waren al overbelast en die overbelasting neemt door het groeiende aantal patiënten alleen maar toe. Om acute zorg te verlenen zijn ze vaak genoodzaakt in te teren op de schamele fondsen die bedoeld waren om te investeren in betere zorg”, aldus Etienne.

En dan is er tenslotte nog de klimaatschade die medische centra zelf oplopen. “Stroomstoringen en gebrekkige watervoorziening, altijd al een probleem, zijn door extreme weersomstandigheden verergerd. En onlangs vloog het dak van twee gezondheidscentra tijdens een hevige valwind de lucht in. Dat soort dingen gebeurde vroeger echt minder.”

Proefproject bouwt voort op dertig jaar ervaring

Cordaid draagt inmiddels alweer dertig bij aan een betere gezondheidszorg in Burundi, waardoor het proefproject in Gitega en Mutaho aansluit en voortbouwt op wat eerder is bereikt, met name in de methodiek van resultaatgericht financieren. Dit keer ligt de focus op wat nu heel hard nodig is: het zorgsysteem weerbaarder maken tegen klimaatverandering.

Voor Etienne is het duidelijk: “Hoe extreem het weer ook is, medische voorzieningen moeten overeind blijven. Voor slachtoffers van rampen en andere mensen in medische nood zijn zij immers van levensbelang. En om overeind te blijven moeten ze ook zelf zo klimaatvriendelijk en klimaatbestendig functioneren als maar enigszins kan.”

De zorgcentra die meedoen met het project gaan hun klimaatbestendigheid op vier terreinen vergroten: het trainen van personeel, aanleg en onderhoud van groene stroominstallaties, water- en sanitatiesystemen en afvalbeheer milieuvriendelijker maken en, tot slot, betere infrastructuur.

Het project is op 30 oktober 2024 van start gegaan. In de eerste zes maanden krijgen deelnemende zorgverleners een training. Daarna volgt, mede afhankelijk van de fondsen die Cordaid voor dit proefproject nog kan werven, een periode van 2,5 jaar waarin centra worden vergoed voor het behalen van de vooraf afgesproken klimaatgerelateerde resultaten.

Eerste prioriteit: stroom en veilig drinkwater

Etienne legt uit wat dat concreet inhoudt: “Stroom en schoon water zijn cruciaal voor medische zorg. Alleen is dat precies waar het schoentje wringt. Aanleg of uitbreiding en onderhoud van deugdelijke installaties voor de opslag van schoon water en voor zonne-energie zijn dan ook een prioriteit van het project. Betrouwbaar en groen.”

“Personeel gaan we trainen om spaarzaam en ecologisch te zijn in hun energieverbruik en medisch afvalbeheer. Zodat bijvoorbeeld geen houtvuur meer wordt gebruikt om het water te koken waar instrumenten steriel mee worden gemaakt. Ook zorgt het project ervoor dat zorgteams nog alerter worden op klimaatgerelateerde risico’s, zoals brandgevaar in droogteperiodes of verstopte afvoerleidingen in tijden van neerslag. Gezondheidswerkers gaan we opleiden om gemeenschappen beter voor te lichten over de reeds genoemde gezondheidsrisico’s van klimaatverandering.”

Steun komt als geroepen

Dokter Samuel Ndayiragije van het Burundese ministerie van Gezondheidszorg meent dat het Cordaid initiatief op geen beter moment had kunnen komen: “Dat klimaatverandering een grote weerslag heeft op het zorgsysteem in Burundi valt niet te ontkennen. Denk aan de medische centra bij het Tanganyikameer die nu, door de overstromingen, leeg staan. Dat zegt genoeg. Alle innovatieve manieren om de zorginfrastructuur hier weerbaarder tegen te maken zijn hoognodig.”

“Uiteindelijk willen we dat elk medisch centrum constant beschikt over schoon en veilig water. Dat er de klok rond stroom is en andere basisvoorzieningen om te doen waar het om draait: adequate en professionele medische hulp verlenen. Voor, na én tijdens extreme weersomstandigheden”, zo vat Etienne het project samen.

Dr. Juvénal Ndayishimiye, die Cordaid vertegenwoordigde bij de lancering van het project op 30 oktober, hoopt dat het proefproject meer partners zal aantrekken in de nabije toekomst: “Het zou prachtig zijn als dit proefproject ook aanslaat bij anderen en dat die interesse resulteert in extra financiering.”

Voor nu is in ieder geval een eerste belangrijk stap gezet op het snijvlak van gezondheidszorg en klimaatverandering, in een land waar dat erg hard nodig is.